×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Nadczynność tarczycy - objawy, przyczyny, leczenie nadczynności tarczycy, stężenie TSH, FT3 i FT4 we krwi

, dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk prof. WUM
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Co to jest nadczynność tarczycy i jakie są jej przyczyny?

Nadczynność tarczycy jest zaburzeniem, w którym tarczyca produkuje za dużo hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Tarczyca jest małym narządem położonym u podstawy szyi. Odpowiada za wytwarzanie i uwalnianie dwóch hormonów: trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4) regulujących funkcję większości tkanek organizmu, wpływających na metabolizm naszego organizmu oraz termogenezę (produkcję ciepła). Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji hormonów: T3 i T4.

Czynność tarczycy i przysadki pozostają w ścisłej zależności (określanej jako ujemne sprzężenie zwrotne), polegającej na tym, że podwyższone stężenie hormonów tarczycy powoduje zmniejszenie uwalniania TSH przez przysadkę, a niedobór tych hormonów – zwiększa produkcję TSH, co z kolei pobudza tarczycę do większej produkcji T3 i T4.

Tarczyca
Ryc. 1. Tarczyca jest małym narządem położonym u podstawy szyi

Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy w Polsce zalicza się:

  • chorobę Gravesa i Basedowa (choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której własne przeciwciała pobudzają tarczycę do produkcji hormonów)
  • guzki tarczycy (wole guzkowe nadczynne [toksyczne], guz autonomiczny tarczycy).

Wśród rzadszych przyczyn nadczynności tarczycy można wymienić: podostre zapalenie tarczycy (choroba związana z przebytą wcześniej infekcją wirusową) oraz poporodowe zapalenie tarczycy.

Jak często występuje nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych; dotyczy ok. 1–2% dorosłych w Polsce. Chorują głównie kobiety w wieku 20–40 lat, natomiast rzadko zdarza się u dzieci.

Jak się objawia nadczynność tarczycy?


Komórka tarczycy nie produkuje i nie wydziela hormonów, jeżeli nie jest pobudzona przez TSH
Pod wpływem TSH uaktywnia się zarówno wydzielanie hormonów, jak i procesy wzrostowe
Przeciwciało przeciw receptorowi TSH uaktywnia syntezę i wydzielanie hormonów tarczycy, w części przypadków uaktywnia także inne procesy wewnątrzkomórkowe zależne od TSH, w tym wzrostowe. Niektóre przeciwciała łączą się z receptorem, ale nie uaktywniają go, blokują natomiast TSH - wtedy wywołują niedoczynność tarczycy Mutacje aktywujące receptor TSH prowadzą do powstania białka receptorowego, które stale przekazuje sygnał. Wówczas tarczyca wydziela hormony tarczycy nawet bez TSH (autonomicznie)

G - białko G, AC - cyklaza adenylowa

Główne objawy sugerujące nadczynność tarczycy to:

  • uczucie gorąca
  • wzmożona potliwość
  • nerwowość, niepokój, rozdrażnienie
  • drżenie rąk
  • chudnięcie, pomimo zwiększonego apetytu
  • częstsze oddawanie stolca/biegunka
  • przyśpieszenie czynności serca, uczucie kołatania serca
  • osłabienie siły mięśniowej
  • wypadanie włosów
  • objawy oczne – wytrzeszcz, podwójne widzenie, obrzęk i zaczerwienienie powiek lub spojówek (typowe dla choroby Gravesa i Basedowa)
  • zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.

Zakres objawów może być różny u poszczególnych chorych. U osób starszych objawy nadczynności tarczycy mogą być słabiej wyrażone. Mogą dominować osłabienie oraz problemy ze strony układu krążenia – zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków), objawy niewydolności serca.

Co zrobić w razie wystąpienia objawów?

Osoba, która stwierdzi u siebie objawy sugerujące występowanie nadczynności tarczycy powinna zgłosić się do lekarza rodzinnego, który po badaniu lekarskim (po zebraniu wywiadu i po badaniu) zdecyduje o konieczności oznaczenia stężenia TSH w surowicy. Badanie wykonuje się z próbki krwi, która nie musi być pobrana na czczo. W przypadku bardzo ciężkiej nadczynności tarczycy niezbędne jest skierowanie pacjenta w trybie pilnym do szpitala.

Jak lekarz ustala diagnozę?

W celu potwierdzenia nadczynności tarczycy konieczne jest wykonanie badań hormonalnych. Wstępne badanie oceniające czynność tarczycy (stężenie TSH we krwi) może zlecić lekarz rodzinny. Jeżeli uzyskany wynik będzie nieprawidłowy, konieczny jest pomiar stężenia wolnych hormonów tarczycy (FT4 i/lub FT3). Nadczynność tarczycy rozpoznaje się jeżeli obniżonemu stężeniu TSH towarzyszy podwyższone stężenie FT4 i/lub FT3 w surowicy.

W przypadku rozpoznania nadczynności tarczycy lekarz będzie się starał ustalić jej przyczynę, co ma istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o sposobie leczenia. W tym celu pomocne są następujące badania:

  • USG tarczycy: w przypadku wola guzkowego można stwierdzić obecność zmian ogniskowych w tarczycy; natomiast w przypadku choroby Gravesa i Basedowa obniżoną echogeniczność
  • przeciwciała przeciwtarczycowe w surowicy, a zwłaszcza przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR): podwyższone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa
  • biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC) tarczycy - wykonywaną w  przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych tarczycy (patrz guzki tarczycy)
  • scyntygrafię tarczycy wykonywaną w wybranych sytuacjach.

Jakie są sposoby leczenia?

Istnieje wiele sposobów leczenia nadczynności tarczycy. Nie ma jednej, najlepszej terapii, ponieważ każda metoda posiada zalety i wady, które można omówić z lekarzem prowadzącym. Ponadto leczenie nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny, stopnia nasilenia, wieku pacjenta, współistniejących chorób. Stąd najlepszą metodę leczenia ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta. Najczęściej rozpoczyna się od stosowania leków zmniejszających produkcję hormonów tarczycy, zwykle także wówczas, gdy planuje się leczenie inną metodą (operacyjną lub jodem promieniotwórczym 131I).

Nadczynności tarczycy nie należy lekceważyć, nieleczona może prowadzić do niebezpiecznych powikłań, np. zaburzeń rytmu serca, niewydolności serca, osteoporozy lub przełomu tarczycowego (z niebezpiecznym dla życia wzrostem stężeń T3 i T4). U kobiet ciężarnych nadczynność tarczycy jest niekorzystna zarówno dla matki, jak i płodu (zobacz: Nadczynność tarczycy w ciąży). Leczenie nadczynności tarczycy wymaga przestrzegania zaleceń lekarskich, regularnego przyjmowania leków i regularnych kontrolnych wizyt lekarskich.

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się:

  • leczenie farmakologiczne za pomocą leków przeciwtarczycowych (tyreostatyków). Do leków przeciwtarczycowych należą: tiamazolpropylotiouracyl. Tyreostatyki hamują produkcję hormonów w tarczycy i ich działanie ujawnia się po ok. 2–4 tygodniach stosowania. Każdorazowo lekarz indywidualnie ustala dawkę wyjściową leku. Często stosuje się również leczenie uzupełniające ß-blokerami, np. propranololem, które same nie obniżają stężenia hormonów tarczycy, ale pomagają opanować niektóre objawy, jak drżenie rąk, czy uczucie szybkiego bicia serca. W trakcie prowadzonego leczenia lekarz kontroluje skuteczność terapii poprzez ocenę kliniczną (wywiad i badanie chorego) oraz oznaczanie stężenia hormonów tarczycy, i odpowiednio dostosowuje dawkę leku. W trakcie leczenia tyreostatykami mogą wystąpić działania niepożądane.
    W przypadku wystąpienia jakiegokolwiek niepokojącego objawu mogącego mieć związek z rozpoczęciem leczenia pacjent powinien jak najszybciej zgłosić to lekarzowi. Przy lżejszych powikłaniach (np. świąd skóry, bóle stawów) wystarczy zmiana leku lub jego dawki. W niektórych, bardzo rzadkich przypadkach może dojść do konieczności zaprzestania leczenia tyreostatykiem.
    Szczególnie niebezpiecznym, ale na szczęście niezmiernie rzadkim powikłaniem może być agranulocytoza, czyli istotne zmniejszenie ilości neutrofilów (rodzaju krwinek białych) w surowicy z powodu odwracalnego toksycznego uszkodzenia szpiku, które ustępuje po odstawieniu leku, jednak wymaga ścisłej kontroli lekarskiej. Jest to bardzo niebezpieczny stan, ponieważ odporność organizmu na zakażenia jest wtedy bardzo upośledzona. Dlatego właśnie w razie wystąpienia gorączki, osłabienia, bólu gardła chory powinien natychmiast przestać przyjmować lek i pilnie zgłosić się do poradni lub szpitala w celu kontroli morfologii z rozmazem. Jeśli liczba neutrofilów nie jest zmniejszona, należy niezwłocznie podjąć wcześniejsze leczenie. Jeśli potwierdzi się agranulocytoza, to nie można już nigdy w przyszłości stosować tej grupy leków.
  • leczenie jodem promieniotwórczym (131I). Doustne, jednorazowe podanie jodu promieniotwórczego ma na celu powolne, nieodwracalne uszkodzenie komórek tarczycy, które aktywnie wychwytują jod z krwi. Efekt działania jodu promieniotwórczego rozwija się w ciągu kilku miesięcy po terapii. Rozwój trwałej niedoczynności tarczycy (wymagającej leczenia tabletkami z tyroksyną) nie można traktować jako powikłanie, ale efekt skutecznego leczenia. Tej formy terapii nie wolno zastosować u kobiet w ciąży i w trakcie karmienia piersią. Dodatkowo przez okres około tygodnia osoba leczona nie powinna kontaktować się z małymi dziećmi i kobietami w ciąży. Wreszcie, przez okres co najmniej 6 miesięcy po terapii, kobiety nie powinny planować ciąży.
  • leczenie operacyjne (strumektomia, tyreoidektomia). Ta forma terapii jest bezwzględnie wskazana w przypadku podejrzenia lub rozpoznania raka tarczycy, w tym również współistniejącego z nadczynnością (patrz: Guzki tarczycy). Ponadto leczenie operacyjne jest rozważane u chorych z dużym wolem uciskającym tchawicę. Po operacji usunięcia tarczycy występuje niedoczynność tarczycy, która wymaga stałego leczenia preparatami tyroksyny. Niestety podczas operacji należy liczyć się z możliwością wystąpienia powikłań, które należy omówić z konsultującym chirurgiem. Do ciężkich pooperacyjnych powikłań należą: niedowład/porażenie jednej lub obu strun głosowych w wyniku okołooperacyjnego uszkodzenia nerwów krtaniowych wstecznych oraz przejściowa lub trwała niedoczynność przytarczyc.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Możliwość całkowitego wyleczenia (chory nie wymaga żadnych leków związanych z tarczycą) zależy głównie od przyczyny nadczynności tarczycy. Po leczeniu jodem promieniotwórczym lub po operacji usunięcia tarczycy często występuje niedoczynność tarczycy, która wymaga stałego leczenia preparatami tyroksyny do końca życia (patrz: Niedoczynność tarczycy).

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia nadczynności tarczycy, chory wymaga dalszej stałej opieki lekarskiej. Wskazana jest okresowa kontrola hormonalna (stężenie TSH w surowicy) oraz ultrasonograficzna (USG tarczycy). W pewnych przypadkach istnieje bowiem możliwość nawrotu nadczynności tarczycy, nawrotu wola guzkowego lub rozwoju niedoczynności tarczycy po zastosowanym leczeniu, nawet wiele miesięcy od jego zakończenia. Jeżeli pacjent po zakończonej terapii wymaga leczenia doustnymi preparatami hormonów tarczycy z powodu niedoczynności tarczycy, to konieczne jest ich regularne przyjmowanie i okresowa kontrola skuteczności tego leczenia.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

W ramach prozdrowotnego trybu życia należy dbać o przyjmowanie odpowiedniej ilości jodu w diecie. W Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, co spowodowało, że większość ludzi przyjmuje odpowiednią ilości jodu. Ponadto, zgodnie z programami profilaktycznymi, obok obligatoryjnego jodowania soli kuchennej, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod (m.in. ryby morskie) oraz przyjmowanie przez kobiety ciężarne i karmiące piersią jodu w formie preparatów doustnych. Odpowiednia podaż jodu zmniejsza ryzyko rozwoju wola miąższowego i guzków tarczycy, a co za tym idzie również nadczynności tarczycy w przebiegu guzków tarczycy.

Drugim ważnym czynnikiem, który można modyfikować jest zaprzestanie palenia papierosów. Istnieje bowiem związek pomiędzy paleniem papierosów a rozwojem guzków tarczycy oraz rozwojem i przebiegiem nadczynności tarczycy.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto) są chorobami uwarunkowanymi genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują autoimmunologiczne choroby tarczycy powinny o tym fakcie informować lekarzy, aby unikać niektórych leków, które mogą wpłynąć na rozwój choroby.

23.05.2017

Czytaj następny:

Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Niedoczynność przysadki
  • Niedoczynność kory nadnerczy
  • Guz chromochłonny (pheochromocytoma)
  • Choroba Riedla
  • Choroba Hashimoto - co to, objawy, badania, leczenie
  • Incydentaloma nadnerczy
  • Zespół Cushinga
  • Pierwotna nadczynność przytarczyc
  • Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta